ArchiMate en domeintalen voor procesbeschrijving

Architectuurbeschrijving met ArchiMate

ArchiMate is een taal die rond 2004 is ontwikkeld om high-level enterprise architecturen mee te beschrijven. Met ‘enterprise’ wordt hier bedoeld dat architecturen over drie lagen (bedrijf, applicatie, infrastructuur) en in de context van de onderneming (outside-in) beschreven kunnen worden.

Het hiernaast getoonde diagram is een voorbeeld van een architectuur beschreven met ArchiMate. Processen (geel met groene pijl) worden in ArchiMate op hoog niveau geïdentificeerd en in hun architectuurcontext geplaatst. ArchiMate kent geen concepten die de bedrijfscontext of de uitwerking in workflows beschrijven. Daarvoor moeten zogenaamde domeinspecifieke talen worden gebruikt. ArchiMate doet geen uitspraak over welke talen, dat wordt aan de gebruiker overgelaten. EPC en BPMN zijn de meest gebruikte procesnotaties.

Het is niet gebruikelijk om processen in detail met ArchiMate-symbolen te beschrijven. Daarvoor zijn verschillende argumenten aan te voeren. Ten eerste zijn ArchiMate-symbolen visuele kenmerken dat een tekening op architectuurniveau en niet op domeinniveau zit. Ten tweede hebben methoden als EPC, BPMN hebben een eigen voor gebruikers herkenbare notatie. Door in domeintalen ArchiMate-notaties te gebruiken wordt het onderscheid tussen architectuur en ontwerp dus vager en worden de domeintalen als zodanig minder herkenbaar.

In ARIS kunnen processen worden gedefinieerd  op hoog niveau en gekoppeld aan hun gedetailleerde beschrijving. Door simpel dubbelklikken kan het procesmodel van een proces worden geopend.

Voor de beschrijving van processen bestaan verschillende talen. Traditioneel worden voor werkinstructies flowcharts gebruikt. In de jaren negentig is EPC (Event-driven Process Chain) een de facto industriestandaard geworden voor procesmodellering voor zowel mensgeoriënteerde en gemechaniseerde processen. SAP levert haar bedrijfsprocesbeschrijvingen bijvoorbeeld al jaren als EPCs.

EPCs bestaan in verschillende varianten: als stroomdiagram, als horizontaal en als verticaal swimlane diagram. De getoonde diagrammen zijn illustraties van de eerstgenoemde twee varianten.

De EPC-methode kent een rijkheid aan bedrijfscontext die rondom een proces of een processtap beschreven kan worden. Voorbeelden zijn:

• Input en output
• KPI’s
• Doelstellingen
• Risico’s
• Beheersmaatregelen
• Rollen
• Gebruikte systemen, schermen of transacties
• Producten en diensten
• Functionaliteiten
• Bedrijfsregels
• Eisen (requirements) en principes

ArchiMate schrijft geen objecteigenschappen voor, in tegenstelling tot EPC. In ARIS kan van elke processtap worden vastgelegd hoe lang een processtap duurt, wat hij kost per unit, zodat gedetailleerde resource- en doorloopsimulaties kunnen worden uitgevoerd.

De afgelopen jaren zijn voor procesautomatisering nieuwe talen ontwikkeld, met name BPEL en BPMN. BPEL is erg technisch en wordt vooral door engineers gebruikt. BPMN is een procesnotatie die in de kern lijkt op EPC en die daarom steeds vaker gebruikt wordt buiten een automatiseringscontext.

Hoewel BPMN en EPC dus veel van elkaar weg hebben, zijn ze oorspronkelijk voor verschillende doeleinden ontwikkeld. BPMN is ontwikkeld om computergeoriënteerde processen zonder programmering te kunnen uitvoeren. Steeds meer procesexecutieplatformen kunnen BPMN automatisch inlezen en uitvoeren. BPMN kent daarom veel concepten om technische algoritmiek mee te beschrijven, maar nauwelijks concepten voor de bedrijfscontext van processen of activiteiten.

ARIS ondersteunt zowel BPMN en EPC. Beide talen zijn ondergebracht in één metamodel. Daardoor zijn veel van de EPC-concepten te gebruiken in BPMN. Voor elke activiteit in BPMN kan de gehele bedrijfscontext worden gemodelleerd, net zoals met EPC. Dat maakt het mogelijk om functioneel en technisch procesontwerp volledig te integreren.

ArchiMate kent voor sommige maar niet alle concepten uit de bedrijfsprocesmodellering eigen symbolen. ArchiMate is in ARIS, net als EPC en BPMN, ondergebracht in één metamodel. Gelijkwaardige concepten uit alle drie talen zijn ‘onder water’ gebaseerd op hetzelfde objecttype. De notatie kan dus eenvoudig worden aangepast, zoals hieronder is geïllustreerd met een EPC swimlane waarin sommige symbolen zijn vervangen door hun ArchiMate tegenhanger.

Voor concepten die ArchiMate niet kent, zoals doelstelling en KPI, is het raadzaam de gebruikelijke notatie uit EPC te hanteren.

Ook procesoverzichten kunnen in verschillende notaties worden gemaakt. Een procesoverzicht dat in EPC is gemaakt, kan eenvoudig in ArchiMate-notatie worden omgezet. De twee diagrammen hieronder tonen hetzelfde diagram, eerst met EPC-notatie, daarna met een neutrale notatie, en tenslotte met ArchiMate-notatie. De objecten zijn precies dezelfde, alleen de notatiewijze is aangepast.

Een belangrijk aspect in ARIS is de mogelijkheid om gelaagdheid toe te passen, waarmee subprocessen gekoppeld kunnen worden aan het bijbehorende hoofdproces. Door te dubbelklikken op het hoofdproces wordt het subproces geopend. ARIS schrijft geen vast aantal lagen voor. Voor complexe en omvangrijke procesdomeinen kunnen dat er meerdere zijn, voor andere misschien maar één.

De onderstaande lijst geeft weer welke ArchiMate-symbolen overeenkomen met typische processymbolen. Zoals gezegd is ArchiMate niet bedoeld voor procesmodellering, dus kent het ook slechts een beperkt aantal symbolen.